Szkolenie dla artystów pracujących z fotografią archiwalną
29-30.09.2022
Kraków

Szkolenie dla opiekunów zbiorów fotograficznych
26-27.05.2022
Kraków

Katastrofy się zdarzają. Gdy dotykają instytucję kultury, zazwyczaj największe i niestety nieodwracalne straty dotyczą przechowywanych zbiorów.

Crystoleum to ciekawa technika fotograficzna, w której wrażenie barwy uzyskiwane jest poprzez retusz i kolorowanie fotografii monochromatycznej.

Ferrotypia to chronologicznie trzecia z technik, w których obraz pozytywowy uzyskiwany jest w sposób bezpośredni, z którymi mamy do czynienia w początkach tworzenia się zjawiska fotografii.

Sposób wykonywania zdjęć, ich udostępniania i archiwizacji w ciągu ostatnich dziesięcioleci drastycznie się zmienił. Wszechobecny i łatwo pozyskiwany obraz cyfrowy równie łatwo potrafi być zapomniany, a my powoli oduczamy się kontaktu z fotografią jako z indywidualnym, materialnym przedmiotem.

Historia masowego, barwnego zapisu obrazu dzięki technologiom fotograficznym rozpoczyna się w roku 1903, kiedy to bracia August i Louis Lumière patentują technikę autochromu. Cztery lata później wynalazek trafia do masowej produkcji i w ręce użytkowników-zawodowców, jak i amatorów.

Retusz wprowadzony na powierzchnię odbitki fotograficznej najłatwiej zaobserwować podczas oglądania oryginału w świetle bocznym. Ujawniają się wtedy różnice połysku i faktury, ślady narzędzia, zmiany walorowe i kolorystyczne w miejscu wprowadzonych detali.

Historyczny retusz fotograficzny jest zjawiskiem absolutnie fascynującym, a dla mnie osobiście, ze względu na techniczną i technologiczną bliskość, stał się pomostem, który kilkanaście lat temu przeprowadził mnie z drogi zainteresowania malarstwem w stronę fotografii.

Jedną z najciekawszych rzeczy związanych z pracą przy fotografii archiwalnej jest obserwowanie i analiza różnego rodzaju zniszczeń, zależnych zazwyczaj od pierwotnej technologii wykonania obiektu i wynikających z naturalnych procesów starzenia. Jednym z najciekawszych z nich jest degradacja wczesnych tworzyw sztucznych wytworzonych na bazie octanu celulozy, które charakteryzuje duży skurcz, mający bezpośredni wpływa na fizyczne zachowanie się obrazu fotograficznego.

Zamknięte w domowym archiwum wspomnienie dzieciństwa lat 80. ma buraczkowy kolor. To specyficzne przebarwienie odbitek fotograficznych jest wynikiem wczesnej, nieidealnej technologii fotografii chromogenicznej, w której podczas procesu starzenia się dochodzi do zjawiska color shift – powolnej, nierównomiernej i nieuniknionej zmiany pierwotnej barwy obrazu fotograficznego.

Obcowanie z historycznymi fotografiami wykonanymi w technice ambrotypii jest doświadczeniem unikatowym. Z jednej strony trzymamy w rękach obiekt szlachetny, poprzez bogatą oprawę i rodzaj wykończenia obrazu przywołujący na myśl dagerotyp. Z drugiej zaś, może nas zadziwić wielowarstwowość fotografii, często modyfikowany i kolorowany obraz oraz wytworzona przez szklane podłoże głębia.

Myśląc o identyfikacji fotografii i szukając informacji pod kątem tego zagadnienia, natrafiamy zazwyczaj na wątki poświęcone identyfikacji samej treści zatrzymanego na zdjęciu obrazu. Efektywna praca nad określeniem obiektu czy zdarzenia przedstawionego na zdjęciu, wymaga od osoby opracowującej zbiory szerokiej, często specjalistycznej wiedzy oraz (nieraz) smykałki detektywistycznej.

Gruby, cienki, błyszczący, matowy, fakturowany, barytowany, laminowany. Papier jest jednym z najpopularniejszych podłoży w fotografii, a jego rodzaj ma nadrzędny wpływ na ostateczny wygląd zarejestrowanego obrazu.

Dagerotypia to pierwsza komercyjna technika fotograficzna, która zrewolucjonizowała sposób rejestrowania i utrwalania rzeczywistości.

W magazynach przechowywania zbiorów dedykowanych materiałom fotograficznym, często spotykamy taśmy filmowe wykonane na różnego typu podłożach i o różnych formatach. Budowa technologiczna taśm bezpośrednio nawiązuje do technik fotograficznych, jednak ze względu na ciężar, formę i ilość często niebezpiecznych i szybko degradujących się materiałów, obiekty te powinny zostać wydzielone i objęte specjalistyczną opieką.

Archiwalne materiały audiowizualne, podobnie jak wszystkie inne dokumenty, podlegają nieuniknionemu rozkładowi i powolnej zagładzie. Sytuacja tej grupy archiwaliów jest trudna w porównaniu z innymi typami obiektów i często, ze względu na brak dostępu do specjalistycznego sprzętu, ekspertów i funduszy, połączona jest z brakiem możliwości odtworzenia treści, co skazuje nośniki na nieme zapomnienie.

Szkło jest materiałem wszechobecnym w procesie powstawania i życia fotografii. Towarzyszy jej od narodzin (jest składową optyki fotograficznej), aż po ekspozycję, gdzie pomaga chronić obiekt przed niszczącymi czynnikami atmosferycznymi. Szkło to także jedno z pierwszych podłoży fotograficznych, którego początek stosowania szacuje się na rok 1847.

Przed przystąpieniem do procesu digitalizacji zespołu fotografii, musimy przygotować się nie tylko merytorycznie (ewidencja) i technicznie (zachowanie obowiązujących standardów cyfryzacji), ale także poznać stan fizyczny zdjęć, co zazwyczaj oznacza przeglądnięcie zbioru wytypowanego do reprografii, określenie stanu zachowania poszczególnych jednostek oraz wykonanie niezbędnych prac konserwatorskich.

Materiały fotograficzne to obiekty bardzo delikatne, szczególnie wrażliwe na niewłaściwe warunki temperaturowo-wilgotnościowe i zanieczyszczenia chemiczne.

Podłoża z tworzyw sztucznych, które skutecznie wyparły szkło z procesów fotograficznych, były okazjonalnie używane już od połowy XIX wieku, jednak ich prawdziwy rozwój nastąpił po 1889 roku, kiedy masowo zaczęto produkować taśmę filmową.

Retusz, intencjonalna ingerencja różnego typu narzędziami i materiałami w obraz fotograficzny, występuje od samego początku istnienia fotografii czyli od ok. 1839 roku.

Zabezpieczenie archiwalnych materiałów fotograficznych oraz przygotowanie ich do długoterminowego przechowywania rozpoczyna się zazwyczaj od wyboru nowego; dobranego do formy obiektu, rodzaju użytkowania i przyszłych warunków klimatycznych; opakowania ochronnego.

Materiały fotograficzne, gromadzone przez instytucje czy kolekcjonerów, wytworzone były w różnych okresach czasu, na różnych podłożach oraz przy użyciu różnych substancji światłoczułych.