Dagerotypia

Droga do wynalezienia procesu fotografii biegła przez obserwacje i eksperymenty naukowców, których dorobek dotyczący pracy z substancjami światłoczułymi i możliwościami zatrzymania obrazu z camera obscura znalazł swój finał w pierwszej połowie XIX wieku. Do najważniejszych wydarzeń, które były krokami milowymi w procesie otrzymywania obrazu fotograficznego, zaliczyć można odkrycie przez sir Johna Herschela redukcyjnych właściwości tiosiarczanu sodu, proces negatywowo-pozytywowy Henrego Fox Talbota czy heliografię Nicéphorea Niépcea, który od 1829 roku współpracował z Louis-Jacques Mandé Daguerrem nad opracowaniem techniki i technologii wytwarzania fotografii. Ostatecznie za ojca fotografii uznawany jest Daguerre, francuski malarz i scenograf, a dagerotypia – jego wynalazek pozwalający na bezpośrednie utrwalenie obrazu rzeczywistego, został ogłoszony przez Francuską Akademię Nauk i darowany światu dnia 19 sierpnia 1839 roku.

Dagerotyp to fotografia wykonana na posrebrzanej, polerowanej płytce miedzianej w tak zwanym procesie bezpośrednim, dającym jeden, unikatowy obiekt. Płytki, na których wytwarzano obraz fotograficzny, posiadały znormalizowane formaty, od wymiaru 21,6 x 16,2 cm do mniejszych, będących wynikiem podziału całej płyty np. 16,2 x 10,8cm, 10,8 x 8,1cm, 8,1×7,2 cm. Srebrną powierzchnię płytki uczula się parami jodu, co powoduje powstanie na powierzchni obiektu cienkiej powłoki światłoczułego jodku srebra. Tak przygotowane podłoże zostaje naświetlone w aparacie fotograficznym, a następnie obraz wywołuje się parami rtęci. Na początku istnienia techniki proces naświetlenia trwał od kilku minut do pół godziny. Ze względu na długi czas naświetlania osoby portretowane były często unieruchamiane za pomocą zagłówków wolnostojących lub montowanych do oparcia krzesła. Sposób ten nie sprawdzał się w przypadku wykonywania fotografii dzieci, które często przywiązywano do krzesła szarfą lub pasem, lub unieruchamiano udrapowanym ramieniem matki, której postać była następnie ukrywana pod elementami oprawy. Z czasem związki jodu zamieniono na mieszaniny jodu z bromem, które są bardziej czułe na działanie światła i pozwalają na skrócenie czasu naświetlenia do kilku sekund. Wpływ na skrócenie czasu naświetlenia miała także ciągle udoskonalana optyka aparatów oraz dopracowanie systemu doświetlania planów fotograficznych. Fotografię utrwalano w roztworze chlorku sodu lub tiosiarczanu sodu. Większość dagerotypów tonowano poprzez kąpiel w roztworze chlorku złota, co powodowało wzrost kontrastowości i trwałości obrazu, a następnie często werniksowano i kolorowano.

Powierzchnia dagerotypów jest bardzo wrażliwa zarówno na uszkodzenia mechaniczne, jak i zanieczyszczenia chemiczne, które mogą doprowadzać do korozji obrazu fotograficznego. Na powierzchni obrazu pojawiają się kolorowe przebarwienia spowodowane obecnością siarczków i tlenków srebra. Degradacja występuje zazwyczaj od krawędzi obiektu i wynika z nieszczelności oprawy. Na historycznych obiektach  można także zaobserwować tzw. odrę, czyli drobne brązowe kropki będące efektem niepoprawnie wykonanego procesu czyszczenia.

W celu ochrony fotografii przed zniszczeniem zabezpieczano ją poprzez umieszczenie w bogato zdobionej, oszklonej i szczelnej oprawie. W Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii lustra z pamięcią umieszczano w oprawach o formie zamykanej szkatułki (etui oprawione skórą wyłożone aksamitem lub jedwabiem),  natomiast w Europie oprawy są zazwyczaj skromniejsze i przypominają passe-partout.

Źródła

Daguerre L. J. M., Opisanie praktyczne sposobu wyrabiania daguerreotypów, Drukarnia J. Kaczanowskiego, Poznań 1840

Lavédrine B., Photographs of the Past, Process and Preservation, The Getty Conservation Institute, Los Angeles 2009

Mossakowska W., Dagerotypy w zbiorach polskich, Wydawnictwo PAN, 1989

Rinhart F. i M., The American Daguerreotype, The University of Georgia Press, 1981