Technika
02.10.2021

Ferrotypia

Ferrotypia to chronologicznie trzecia z technik, w których obraz pozytywowy uzyskiwany jest w sposób bezpośredni, z którymi mamy do czynienia w początkach tworzenia się zjawiska fotografii.

Zazwyczaj jednym tchem wymienia się kolejne techniki: dagerotypia, ambrotypia, ferrotypia, przy czym ta ostatnia zawsze traktowana jest jako przysłowiowy ubogi krewny pozostałych dwóch, bo mniej spektakularna, bardziej popularna, zazwyczaj skromnie oprawiona lub całkowicie oprawy pozbawiona, bo na deformującym się i rdzewiejącym podłożu.

Ferrotypia to obraz pozytywowy wytworzony w procesie bezpośrednim na podłożu metalowym. Technika ta po raz pierwszy została opisana w 1853 roku przez Adolfa Alexandra Martina. Podobnie jak w przypadku ambrotypii warstwa obrazu zbudowana jest z kolodionu i srebra, a malowana na odcienie czerni lub brązu metalowa blaszka zapewnia obrazowi odpowiedni kontrast i pozwala zobaczyć go jako pozytyw. Charakterystyczną cechą warstwy obrazu jest mleczno-kremowy odcień. Fotografia ta była tania w produkcji i stosunkowo łatwa do wykonania, przez co często była wytwarzana przez wędrownych fotografów oraz „na poczekaniu” przy pomocy pierwowzorów obecnych foto-budek. W XX wieku kolodion zaczęto zastępować roztworem żelatyny fotograficznej, a metalowe podłoże czarnym kartonem. Ferrotypie często pozbawione są oprawy, chociaż zdarzają się obiekty w oszklonych szkatułkach dedykowanych raczej dagerotypom czy ambrotypom. W takim przypadku, w celu identyfikacji techniki, pomocny może okazać się mocny magnes, który mimo bogatej oprawy zostanie przyciągnięty przez metalowe podłoże ferrotypii. Sam obraz fotograficzny zabezpieczano jedynie poprzez zastosowanie werniksu na bazie szelaku, a schnięcie tej warstwy określano mianem najdłuższego i najwolniejszego procesu w przebiegu wytwarzania tych fotografii. Ferrotypie zabezpieczano także poprzez montaż w papierowym passe-partout i w dedykowanych im albumach fotograficznych.

Ferrotypia to pozytyw na podłożu metalowym. Podczas oglądania fotografii możemy zaobserwować zacieki spowodowane sposobem nakładania kolodionu i werniksu końcowego.

Ferrotypie charakteryzują mleczno-sine partie świateł, typowe dla fotografii wykonanych z wykorzystaniem techniki mokrego kolodionu.

Ferrotypie zazwyczaj były pozbawione oprawy, często obiekty zabezpieczano poprzez umieszczenie w prostej ramce ze szkleniem.

Nieliczne ferrotypie, i to zazwyczaj te wytworzone w początkowym okresie występowania techniki, umieszczano w bogatych oprawach typu szkatułka.

Ze względu na łatwość wytwarzania i niewielki koszt, ferrotypie były bardzo popularne, a ich produkcja trwała aż do lat 30.XX wieku. Ferrotypie wykonywano zarówno w profesjonalnych atelier, jak i na uboczu prowadzonych działań wojennych czy na ulicy. Właśnie rozkwit tej technologii oraz zdarzenia związane z przebiegiem wojny secesyjnej i wszechobecną śmierć łączy się z początkiem wykonywania fotografii duchów (ang. spirit photography). Fotografie często retuszowano, kolorowano z wprowadzeniem złotego detalu, a niechciane elementy zdrapywano lub wycinano wraz z podłożem.

Największym wrogiem ferrotypii jest woda, która doprowadza do rdzewienia blaszanego podłoża i często do rozległej destrukcji związanej z łuszczeniem się i odpadaniem warstwy ciemnego lakieru wraz z obrazem fotograficznym. W przypadku ferrotypii oprawionych w ozdobne passe-partout rdza często pojawia się na papierze, podkreślając jednocześnie oryginalne krawędzie obiektu. Ferrotypie należy przechowywać w koszulkach ochronnych ustabilizowanych dodatkowo kawałkiem kartonu, który ma zabezpieczyć obiekt przed ewentualnymi deformacjami.

Ze względu na dość cienkie podłoże i brak stabilizacji zapewnianej przez masywne oprawy, ferrotypie narażone są na zniekształcenia i deformacje pochodzenia mechanicznego.

Podłoże ferrotypii pod wpływem wilgoci rdzewieje, a efektem występowania korozji jest łuszczenie się i odpadanie warstwy werniksu wraz z obrazem.

Obraz ferrotypii, tak jak podłoże, jest wrażliwy na uszkodzenia mechaniczne, w tym zadrapania czy ścieranie.

 

Źródła

Lavédrine B., Photographs of the Past, Process and Preservation, The Getty Conservation Institute, Los Angeles 2009

Martin E., Collecting and preserving old photographs, Collins, Londyn 1988

Rinhart F., Rinhart M., Wagner R.W., The American Tintype, The Ohio State University, 1999