Technika
05.08.2018

Podłoża z tworzyw sztucznych

Podłoża z tworzyw sztucznych, które skutecznie wyparły szkło z procesów fotograficznych, były okazjonalnie używane już od połowy XIX wieku, jednak ich prawdziwy rozwój nastąpił po 1889 roku, kiedy masowo zaczęto produkować taśmę filmową.

Pierwsze tworzywo dedykowane materiałom wizualnym, które następnie zastosowano w fotografii, wykonane było z azotanu celulozy (tzw. nitroceluloza), a jej produkcji, ze względu na łatwopalność i wybuchowość, zaprzestano ok. 1950 roku. Od 1948 roku azotan celulozy był systematycznie zastępowany octanem celulozy (acetyloceluloza) zwanym filmem bezpiecznym (ang. safety film). Od ok.1955 roku rozpoczęto produkcję podłoży wykonanych z poliestru. Podłoża miały różne formy-od filmów zwojowych do aparatów o różnych formatach po błony cięte. Najpopularniejsze, standardowe rozmiary błon to: format 120 czyli 6x6cm (6x9cm itp.), format 135 (szerokość rolki to 35 mm, a rozmiar pojedynczego obrazu to 24x36mm), błony cięte np. 4×5 cala, 10x15cm, 18x24cm itp.

Największymi problemami związanymi z trwałością tej grupy materiałów fotograficznych jest niestabilność chemiczna estrów celulozy. Rozkład azotanu celulozy rozpoczyna się zniekształceniem podłoża oraz degradacją obrazu srebrowego. W warunkach podwyższonej wilgotności względnej warstwa obrazu może stawać się miękka i lepka, a w otoczeniu suchym błona robi się krucha i z czasem zmienia się w pył. Podczas degradacji tego podłoża wyczuwalny jest ostry zapach wydzielanego przez błonę kwasu azotowego, który ma także żrące właściwości i potrafi uszkadzać opakowani ochronne oraz obiekty znajdujące się w najbliższym otoczeniu fotografii. Ostatecznie błona zmienia się w nieforemną masę, a obraz fotograficzny jest stracony. Obiekty wytworzone na podłożach z azotanu celulozy należy oddzielić od reszty kolekcji ze względu na ryzyko zapłonu oraz generowane przez nośniki kwaśne opary.

 

Negatyw małoobrazkowy żelatynowo-srebrowy na podłożu z azotanu celulozy z widoczną korozją zachodząca w partii obrazu srebrowego.

Jeden z końcowych etapów rozkładu podłoża wykonanego z azotanu celulozy (nitro)-warstwa obrazu i nośnik zrobiły się lepkie, a całość, wraz z papierowym opakowaniem ochronnym, stworzyła kruchy monolit.

Octan celulozy miał być odpowiedzią na problemy z niestabilnym i niebezpiecznym celuloidem, jednak i ta technologia nie okazała się do końca trwała i obecnie zapoczątkowanie procesu degradacji tego typu błony określa się na kilkadziesiąt lat od daty jej produkcji. Podczas rozkładu podłoże uwalnia, często wyczuwalny w pobliżu obiektu, kwas octowy, przez co cały proces nazwano „syndromem octowym”. Uwalniane substancje kwaśne są katalizatorem reakcji odpowiedzialnych za dalszy rozkład błony i obiektów znajdujących się w jej otoczeniu (np. opakowań ochronnych). Podłoże negatywu kurczy się (skurcz może sięgać nawet do 10% powierzchni obiektu), co powoduje powstanie charakterystycznych zmarszczek. Kwas octowy, wydzielany z błony przy współudziale podwyższonej temperatury oraz wilgotności, przyspiesza blaknięcie niektórych kolorów w fotografii barwnej. Wraz z postępująca degradacją na powierzchni obiektu pojawia się skrystalizowany plastyfikator lub bąbelki wypełnione płynem.

Oznaczenie materiałów fotograficznych wykonanych z octanu celulozy – safety film.

Degradacja błon fotograficznych wykonanych z octanu celulozy; widoczne charakterystyczne zmarszczki spowodowane kurczeniem się tworzywa. 

Obiekty wytworzone na podłożach z estrów celulozy powinny być przechowywane w suchym, chłodnym i dobrze wentylowanym miejscu-najlepiej w znacznie obniżonej temperaturze. Opakowanie ochronne powinno pozwalać na przepływ powietrza (papier, tektura) i posiadać rezerwę alkaliczną.

Z tworzyw sztuczny popularnie używanych w procesie wytwarzania materiałów fotograficznych za najstabilniejszy uważany jest obecnie poliester. Jest bardziej wytrzymały niż estry celulozy (nie zawiera rozpuszczalników ani plastyfikatorów), a jego szacunkową długość życia określana jest na nawet 10-krotnie większą od octanu celulozy.

Źródła:

-J.M. Reilly, IPI Storage Guide for Acetate Film, Image Permanence Institute, Rochester 1996
-Lavédrine B., Photographs of the Past, Process and Preservation, The Getty Conservation Institute, Los Angeles 2009