Atest PAT (Photographic Activity Test)

Stare, historyczne pudła zbiorcze i koszulki ochronne wykonane są zazwyczaj ze szkodliwych dla podłoża i obrazu fotograficznego materiałów: kwaśnych papierów i tworzyw sztucznych o nieznanym składzie, które mogą generować szkodliwe związki lotne. Stare opakowania ochronne często posiadają także nadruki czy napisy wykonane farbami i tuszami o niewiadomym pochodzeniu, a mogącymi przyspieszać chemiczną degradację obiektów. Podstawowym obecnie wymogiem, który stawia się przed wszystkimi składowymi opakowań ochronnych dla archiwalnych materiałów fotograficznych, jest posiadanie zaliczonego testu PAT.

Historyczne opakowania ochronne wykonane z kwaśnego papieru oraz farb nieznanego pochodzenia, które, ze względu na generowanie szkodliwych substancji chemicznych, nie nadają się do długoterminowego przechowywania archiwalnych materiałów fotograficznych.

Negatywy żelatynowo-srebrowe na podłożu szklanym w pierwotnym pudełku zbiorczym. Widoczna korozja obrazu srebrowego na krawędziach obiektu spowodowana kontaktem ze szkodliwymi substancjami uwalnianymi z opakowania ochronnego.

Test PAT określa interakcję między obiektem a opakowaniem ochronnym, wykonanym z papieru, tektury lub tworzywa sztucznego, ale może być także użyty do badania innych materiałów np.: kleju, tuszu czy farby. Już w latach 80. XX wieku opracowano pierwszą wersję testu, pozwalającą na identyfikację materiałów szkodliwych dla srebrowego obrazu fotograficznego. Badanie polegało na pozostawieniu próbki testowej w bezpośrednim kontakcie z powierzchnią srebrnej płytki przez okres ośmiu godzin, w obecności podwyższonej temperatury (75°C). Pojawienie się korozji na powierzchni srebra oznaczało zawartość szkodliwych substancji w badanej próbce. Z czasem metodę unowocześniano, by ostatecznie badanie przeprowadzać za pomocą detektorów: srebra koloidalnego zawieszonego w żelatynie, osadzonej na podłożu poliestrowym (badającego zmiany obrazu) oraz utrwalonego papieru fotograficznego żelatynowo-srebrowego (będącego detektorem zaplamienia). Zmiany zachodzące w detektorach podczas kontrolowanego procesu starzenia badane są densytometrycznie. W przypadku przeprowadzania testu PAT z myślą o fotografii barwnej, detektorem wykorzystywanym podczas procesu jest barwna odbitka chromogeniczna. Założenia i przebieg właściwie przeprowadzonego „testu aktywności” dla fotografii określone są międzynarodową normą ISO 18916:2007.

Przykładowe, współczesne opakowania ochronne przeznaczone do przechowywania archiwalnych materiałów fotograficznych: pudła zbiorcze oraz indywidualne koszulki ochronne, posiadające zaliczony atest PAT.

We wstępie normy określono warunki, które muszą być spełnione w przypadku długoterminowego przechowywania materiałów archiwalnych. Są to: właściwa temperatura i wilgotność względna powietrza panujące w magazynie, zabezpieczenie przed pożarem i zalaniem, zminimalizowanie ekspozycji obiektu na działanie światła, zminimalizowanie ryzyka infekcji mikrobiologicznej, zminimalizowanie kontaktu ze szkodliwymi substancjami chemicznymi pochodzącymi z ciał stałych, cieczy oraz gazów, zniszczenia fizyczne, właściwy sposób wytworzenia obiektu oraz opakowania ochronne będące w bezpośrednim kontakcie z fotografią. Zaliczenie testu przez dany materiał (np. papier na koszulki ochronne) jest dowodem na jego neutralność w stosunku do przechowywanej w nim fotografii, a jego bezpośrednia obecność przy obiekcie nie powinna powodować degradacji obrazu, blaknięcia barwników, migracji spoiw czy plastyfikatorów. Posiadanie atestu PAT przez opakowanie ochronne nie jest jednak jedynym wymogiem, który należy brać pod uwagę przy wyborze materiałów do długoterminowego przechowywania fotografii. Opakowanie powinno być  wytrzymałe mechanicznie, dobrej jakości, dostosowane do formy obiektu i planowanego sposobu przechowywania. Materiały bezpieczne dla archiwalnych fotografii, w tym rodzaje odpowiednich opakowań ochronnych, określa norma ISO: 18902:2013.

W Polsce normy ISO nie są obowiązującymi standardami (często nie są nawet tłumaczone na język polski), jednak, z powodu braku innych specjalistycznych wytycznych brane są pod uwagę zarówno przez producentów materiałów przeznaczonych do archiwizacji, jak i przez instytucje opiekujące się zbiorami.

Żródła:

– International standard ISO 18916:2007

– Lavédrine B., A Guide to the Preventive Conservation of Photograph Collections, The Getty Conservation Institute, Los Angeles 2003