Podłoża z tworzyw sztucznych

Pierwsze tworzywo dedykowane materiałom wizualnym, które następnie zastosowano w fotografii, wykonane było z azotanu celulozy (tzw. nitroceluloza), a jej produkcji, ze względu na łatwopalność i wybuchowość, zaprzestano ok. 1950 roku. Od 1948 roku azotan celulozy był systematycznie zastępowany octanem celulozy (acetyloceluloza) zwanym filmem bezpiecznym (ang. safety film). Od ok.1955 roku rozpoczęto produkcję podłoży wykonanych z poliestru. Podłoża miały różne formy-od filmów zwojowych do aparatów o różnych formatach po błony cięte. Najpopularniejsze, standardowe rozmiary błon to: format 120 czyli 6x6cm (6x9cm itp.), format 135 (szerokość rolki to 35 mm, a rozmiar pojedynczego obrazu to 24x36mm), błony cięte np. 4×5 cala, 10x15cm, 18x24cm itp.

Największymi problemami związanymi z trwałością tej grupy materiałów fotograficznych jest niestabilność chemiczna estrów celulozy. Rozkład azotanu celulozy rozpoczyna się zniekształceniem podłoża oraz degradacją obrazu srebrowego. W warunkach podwyższonej wilgotności względnej warstwa obrazu może stawać się miękka i lepka, a w otoczeniu suchym błona robi się krucha i z czasem zmienia się w pył. Podczas degradacji tego podłoża wyczuwalny jest ostry zapach wydzielanego przez błonę kwasu azotowego, który ma także żrące właściwości i potrafi uszkadzać opakowani ochronne oraz obiekty znajdujące się w najbliższym otoczeniu fotografii. Ostatecznie błona zmienia się w nieforemną masę, a obraz fotograficzny jest stracony. Obiekty wytworzone na podłożach z azotanu celulozy należy oddzielić od reszty kolekcji ze względu na ryzyko zapłonu oraz generowane przez nośniki kwaśne opary.

Negatyw małoobrazkowy żelatynowo-srebrowy na podłożu z azotanu celulozy z widoczną korozją zachodząca w partii obrazu srebrowego.

Jeden z końcowych etapów rozkładu podłoża wykonanego z azotanu celulozy (nitro)-warstwa obrazu i nośnik zrobiły się lepkie, a całość, wraz z papierowym opakowaniem ochronnym, stworzyła kruchy monolit.

Octan celulozy miał być odpowiedzią na problemy z niestabilnym i niebezpiecznym celuloidem, jednak i ta technologia nie okazała się do końca trwała i obecnie zapoczątkowanie procesu degradacji tego typu błony określa się na kilkadziesiąt lat od daty jej produkcji. Podczas rozkładu podłoże uwalnia, często wyczuwalny w pobliżu obiektu, kwas octowy, przez co cały proces nazwano „syndromem octowym”. Uwalniane substancje kwaśne są katalizatorem reakcji odpowiedzialnych za dalszy rozkład błony i obiektów znajdujących się w jej otoczeniu (np. opakowań ochronnych). Podłoże negatywu kurczy się (skurcz może sięgać nawet do 10% powierzchni obiektu), co powoduje powstanie charakterystycznych zmarszczek. Kwas octowy, wydzielany z błony przy współudziale podwyższonej temperatury oraz wilgotności, przyspiesza blaknięcie niektórych kolorów w fotografii barwnej. Wraz z postępująca degradacją na powierzchni obiektu pojawia się skrystalizowany plastyfikator lub bąbelki wypełnione płynem.

Oznaczenie materiałów fotograficznych wykonanych z octanu celulozy – safety film.

Degradacja błon fotograficznych wykonanych z octanu celulozy; widoczne charakterystyczne zmarszczki spowodowane kurczeniem się tworzywa. 

Obiekty wytworzone na podłożach z estrów celulozy powinny być przechowywane w suchym, chłodnym i dobrze wentylowanym miejscu-najlepiej w znacznie obniżonej temperaturze. Opakowanie ochronne powinno pozwalać na przepływ powietrza (papier, tektura) i posiadać rezerwę alkaliczną.

Z tworzyw sztuczny popularnie używanych w procesie wytwarzania materiałów fotograficznych za najstabilniejszy uważany jest obecnie poliester. Jest bardziej wytrzymały niż estry celulozy (nie zawiera rozpuszczalników ani plastyfikatorów), a jego szacunkową długość życia określana jest na nawet 10-krotnie większą od octanu celulozy.

Źródła:

-J.M. Reilly, IPI Storage Guide for Acetate Film, Image Permanence Institute, Rochester 1996
-Lavédrine B., Photographs of the Past, Process and Preservation, The Getty Conservation Institute, Los Angeles 2009