Technika
01.31.2021

Współwystępowanie

Sposób wykonywania zdjęć, ich udostępniania i archiwizacji w ciągu ostatnich dziesięcioleci drastycznie się zmienił. Wszechobecny i łatwo pozyskiwany obraz cyfrowy równie łatwo potrafi być zapomniany, a my powoli oduczamy się kontaktu z fotografią jako z indywidualnym, materialnym przedmiotem.

W magazynach instytucji czy w zbiorach prywatnych możemy znaleźć materiały archiwalne wytworzone w różnych technikach fotograficznych, licząc czas ich powstania od XIX wieku do współczesności. Fotografia, szczególnie taka, którą możemy potrzymać w rękach, ma niezwykłą moc oddziaływania: przemawia przez nią treść, ale także świadomość kto i kiedy na nią wcześniej patrzył, wieloletnie naleciałości czy objawy degradacji, plamy i zapiski dorsalne, lepsze czy gorsze retusze i reparacje. Wszystkie te składowe tworzą jeden unikatowy obiekt o wartości czasem tylko sentymentalnej, ale głównie jednak historycznej. Punktem wyjścia do analizy historii wytworzenia danego obiektu, a także tego, jak widzimy zapisaną na nim treść, może być jego budowa, zapis użytej technologii odzwierciedlający możliwości techniczne danych czasów.

O ile rozróżnienie fotografii wykonanych w technikach bezpośrednich czy materiałów negatywowych jest dość łatwe, o tyle poprawna identyfikacja techniki wykonania historycznej odbitki fotograficznej może nastręczać pewne trudności. Mnogość barw, powierzchni i struktur dostępnych na odbitkach występująca w przeszłości zazwyczaj zadziwia osoby rozpoczynające prace z XIX-wieczną fotografią. Błękit cyjanotypii, pożółkłe i spękane lico odbitki albuminowej czy sine oblicze kolodionu to tylko niektóre cechy wczesnych zbiorów fotograficznych. Cechy, które poprawnie rozpoznane pozwalają nam na identyfikację w czasie danego obiektu. Barwa monochromatycznego obrazu fotograficznego zależna jest głównie od rodzaju zastosowanych związków światłoczułych, ale także od spoiwa, działań dodatkowych jak tonowanie czy werniksowanie oraz procesów związanych ze starzeniem się i degradacją składowych obiektu. Dobrym sposobem zobrazowania sobie ilości i przebiegu historii wytwarzania technik fotograficznych są osie czasu. Schematy takie pozwalają na odszukanie prawdopodobnej techniki wykonania danego obiektu, jeśli jest on z góry poprawnie datowany. Osie czasu technik i technologii fotograficznych są modelami uproszczonymi, często skupiają się tylko na odbitkach fotograficznych, technikach srebrowych czy rodzajach fotografii barwnych. Śledząc linie poszczególnych technik i technologii, możemy zaobserwować okresy historyczne, gdzie różne metody wytwarzania obrazu nachodziły na siebie lub gdy technologie bardziej nowoczesne doprowadzały do wyparcia z rynku swoich poprzedników.

Oś czasu technik i technologii fotograficznych obrazuje przebieg występowania poszczególnych metod wytwarzania zdjęć i jest pomocna przy próbie datowania obiektów.

Świetnym przykładem współistnienia różnych technologicznie obiektów w jednym miejscu i jednym czasie są albumy fotograficzne (rozumiane jako historyczna i nierozerwalna jednostka archiwalna, a nie zlepek różnych fotografii włożonych w dawną oprawę). Album może być dokumentacją życia danej rodziny przez okres kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat, a czas zapisanych wydarzeń powinien być teoretycznie odzwierciedlony w używanych w danym okresie technologiach. Trudno ocenić, kiedy licząc od daty oficjalnie przyjętej za początek ery fotografii, możliwości kopiowania czy druku dostępne dla zwykłego użytkownika tego medium były najbardziej rozbudowane. Dodatkowo budowa rodzinnego archiwum prócz możliwości technologicznych istniejących w danym czasie na świecie, tak jak każda inna sfera życia materialnego, zależna była od miejsca zamieszkania, zasobności, statusu społecznego czy zawirowań historycznych danego regionu. Patrząc na sam rozwój technik odbitek fotograficznych prawdziwy rozkwit następuje po wprowadzeniu dobrej jakości matrycy czyli negatywu wytwarzanego w procesie mokrej płyty kolodionowej (1851r.). Szybkość i ilość wytwarzanych fotografii została następnie spotęgowana przez wprowadzenie łatwiejszych w procesie naświetlania i obróbki negatywów żelatynowo-srebrowych (1872 r.), dostępnych także dla amatorów.

W jednym albumie fotograficznym mogą znajdować się odbitki wytworzone w różnych technikach i technologiach. Szacowane datowanie oznaczone na osi czasu pozwala nam zaobserwować jakie metody produkowania obrazów były dostępne w danym czasie.

Lata 1860-1880 to bardzo ciekawy okres w historii technik i technologii fotograficznych. W tym czasie odbitki mogły być wytwarzane z negatywów kolodionowych oraz już z żelatynowo-srebrowych, królowały odbitki albuminowe, ale wciąż wytwarzano także fotografie w procesie bezpośrednim-ferrotypie.

Z XIX-wiecznych technik i technologii do dnia dzisiejszego przetrwały odbitki żelatynowo-srebrowe wywoływane. Odbitki na papierach albuminowych czy cyjanotypie nie są powszechnie wytwarzane, a jedynie rekonstruowane przez miłośników dawnych technik fotograficznych.

Albumy fotograficzne wytworzone w II połowie XIX wieku mogą mieścić w sobie odbitki albuminowe, kolodionowe, żelatynowo-srebrowe czy cyjanotypie wytworzone jeszcze z negatywów kolodionowych i już z negatywów żelatynowo-srebrowych na podłożu szklanym. W pierwszych albumach fotograficznych znajdujemy też ferrotypie, które ze względu na płaskie i w miarę stabilne podłoże oraz technikę niewymagającą już szczelnej oprawy ze szkleniem, dawały umieszczać się w kartach księgi. Oczywiście możemy znaleźć albumy fotograficzne z połowy XIX wieku jednorodne technologicznie, jednak homogeniczność zastosowanych materiałów zwiększa się proporcjonalnie do upływającego czasu, tak, że w albumach naszych dziadków i rodziców królują już głównie odbitki żelatynowo-srebrowe i wytworzone w procesie chromogenicznym.

Przykład dawnego albumu fotograficznego jednorodnego technologicznie – wypełnionego jedynie ferrotypiami.